‘De voorbeeldfunctie’ is de kortste samenvatting van dat wat in basis de lading dekt van de nieuwe gedragscode. Door een gebrek aan vastgelegde afspraken, is die gedragscode gedeeltelijk oncontroleerbaar.
Voorbeeldfunctie
‘Het gemeentelijk bestuur van Oisterwijk dient het belang van haar inwoners. Een integer bestuur is noodzakelijk voor het vertrouwen van burgers in het gemeentebestuur. Daarnaast staat het handelen van raads- en collegeleden altijd in de publieke belangstelling. Wij hebben daarom een voorbeeldfunctie.’ Aldus de openingszin van de afgelopen donderdag door de raad unaniem goedgekeurde gedragscode.
De gedragscode bevindt zich in een gebied tussen (of overlappend) enerzijds de ambtsdragers (ambtenaren, wethouders, burgemeester en raadsleden) en via deze personen hun werk en privé leven. Het kan volgens de gedragscode dilemma’s geven ‘die raken aan integriteit’. Integer handelen, dat mag de samenleving van hun volksvertegenwoordigers en de mensen die namens hen de gemeentelijke taken uitvoeren verwachten. Integer handelen ‘maakt het vertrouwen van burgers in het openbaar bestuur sterker.’ Het gaat hierbij niet alleen om feitelijk handelen, zoals bijvoorbeeld stemmen op een besluit of informatie uitwisselen, maar ook om hoe de ambtsdragers met elkaar en met anderen omgaan.
Alle raadsleden zijn het met deze nieuwe aangescherpte gedragscode eens en zullen er naar moeten handelen; alle overige ambtsdragers in onze gemeente zullen dat in dienst van de raad moeten volgen.
Belangenverstrengeling
Een van de belangrijke onderwerpen betreft het voorkomen van (de schijn van) belangenverstrengeling. De basis zoals de gemeenteraad die in gedragscode stelt is: ‘Bij belangenverstrengeling is er een vermenging van het algemene gemeentelijke en een persoonlijk belang. Het persoonlijk belang kan bijvoorbeeld komen door een (neven)functie die de bestuurder heeft. Ook een belang van bijvoorbeeld vrienden, familie, bedrijven of organisaties waar bestuurders als privépersoon banden mee hebben, kan hun handelen veranderen. Een zuiver en objectief besluit of handeling komt dan in gevaar.’
Het uitgangspunt is daarbij dat betrokkenen zich niet alleen onthouden van het stemmen in de raad, maar ook van het overleg voorafgaande: geen beraadslaging, geen vragen stellen, geen deelname aan commissies en ook geen informatie uitwisselen. Het ‘bewaren we afstand’ gaat zelfs zover, dat die afstand ‘ook als privépersoon’ gehouden dient te worden.
Het gaat nog verder. Niet alleen het feitelijk handelen dient actief voorkomen te worden, maar ook hebben zij ‘de taak om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, als dat binnen het gebied ligt waarbinnen zij invloed hebben.’
Onoverkomelijk
Ter voorkoming van (schijn van) belangenverstrengeling is een hoofdstuk opgenomen over nevenfuncties, waarbij specifiek de rol van raadsleden staat beschreven. Het gaat hier om zowel nevenfuncties in het verenigingsleven, als ook om betaald werk. Raadsleden moeten hun raadswerk immers combineren met hun werk en privé activiteiten, dat is onoverkomelijk. Het is niet alleen noodzakelijk voor hun inkomen, maar het ‘uitvoeren van nevenfuncties zorgt namelijk ook voor een brede blik en draagt bij aan de kwaliteit van een raadslid.’ Tegelijk is daar het dilemma: nevenfuncties kunnen (de schijn van) belangenverstrengeling veroorzaken.
Raadsleden dienen volgens de gemeentewet open te zijn over hun nevenfuncties; die worden voor eenieder inzichtelijk vermeld op de gemeentelijke website. Overduidelijk is dat bij deze nevenfuncties (schijn van) belangenverstrengeling kan ontstaan. Het is iets waartoe raadsleden vooraf hun maatregelen moeten nemen om dat actief te voorkomen. Een dergelijke situatie kan bijvoorbeeld voorkomen als een lokale vertegenwoordiger van een bedrijf (tevens raadslid) meepraat (of op een andere manier invloed uitoefent) en/of informatie uitwisselt over een besluit dat voor de klant van zijn/haar bedrijf belangrijk is. Er kan in zo’n geval (de schijn van) belangenverstrengeling ontstaan. De betreffende klant kan de vertegenwoordiger bedanken voor de inzet die deze als raadslid heeft verricht, met een opdrachtverstrekking aan zijn/ haar bedrijf. Het raadslid haalt in zo’n geval zakelijk voordeel, of die schijn kan ontstaan.
Ontbreken
De gedragscode stelt, naast het bekendmaken van nevenfuncties: ‘Raadsleden maken waar nodig en mogelijk afspraken om een nevenfunctie en het raadswerk te kunnen combineren.’ Uit navraag bij het college, blijken er echter geen afspraken te zijn. Daar waar bij een raadslid nevenfuncties bekend zijn gemaakt die mogelijk het raadswerk raken, ‘wordt aan raadsleden of commissieleden geadviseerd om actief en uit zichzelf belangenverstrengeling en de schijn daarvan, tegen te gaan en bij dossiers die raakvlak hebben met deze nevenfuncties zich waar nodig te onthouden van beïnvloeding van het besluitvormingsproces,’ aldus de reactie. Het is een advies, er zijn geen afspraken, laat staan dat dit openbaar controleerbaar is.
Omgangsvormen
De basis van omgangsvormen zoals de gemeenteraad die in gedragscode stelt is: ‘Een respectvolle omgang met burgers en organisaties, tussen college- en raadsleden en met ambtenaren is erg belangrijk. Als het hieraan schort, beschadigt dat niet alleen de onderlinge relatie, maar ook de goede naam van het hele gemeentebestuur. Wij bespreken in Oisterwijk de inhoud, we spelen niet op de persoon.’
Het behoort bij de uitvoering van gemeentelijke taken en het raadswerk te gaan om de inhoud; het afwegen van algemeen nut en politieke standpunten. Het gedrag in het openbare debat (een gedachtewisseling over een onderwerp) dient gericht te worden op het betreffende onderwerp, met respect voor verschillende meningen en standpunten. Het zou geen aanval mogen zijn op personen, of gaan over personen. ‘We praten met mensen, niet over mensen.’
Daar waar integriteitskwesties om een oordeel vragen, zo stelt de gedragscode, ‘oordelen wij niet zomaar, zonder te weten waar het overgaat, maar verzamelen eerst de informatie die we nodig hebben. Ook letten we er met elkaar op dat integriteit niet als een politiek middel wordt gebruikt.’
Social media
De woordvoerder van het college (burgemeester en wethouders) laat desgevraagd weten dat de gedragscode ook geldend is voor uitingen van ambtsdragers op social media, ook voor de uitingen van de fracties (de raadsleden van een partij gezamenlijk), alsmede hun woordvoerders. Ook op social media hebben ambtenaren, wethouders, burgemeester en raadsleden een voorbeeldfunctie. Zowel in hun gedrag, als in het voorkomen van (schijn van) belangenverstrengeling.
Eenieder kan (een vermoeden van) het overtreden van de gedragscode melden bij de burgemeester, of als het de burgemeester betreft, dit melden bij de plaatsvervangend raadsvoorzitter en locoburgemeester.
