Paul van Manen is clown voor de Stichting Dichterbij Clown. De stichting viert dit jaar haar 12,5-jarig jubileum en heeft daarvoor een boek uitgegeven met anekdotes, wetenswaardigheden en verhalen met persoonlijke ervaringen van alle 24 de contactclowns die meer doen dan een gewone clown. Maar wat doet dan zo’n Dichterbij Clown? Verbinding aangaan met de kwetsbare medemens; van hart tot hart.
Waarom ben je clown geworden?
Toen ik stopte met mijn jarenlange werk in de reiswereld, vroeg ik me af wat ik nu verder wilde gaan doen met & in de rest van mijn leven. In elk geval iets met mensen, mijn humor, mijn invoelendheid. Ik wist wel dat ik ook iets met clownerie wilde doen, maar durfde dat nog niet echt… Toch heb ik toen contact opgenomen met Roelant en Madeleine de Vletter, van Speel wie je bent. Roelant kende ik van een eerdere clownscursus in Zweden. Ik heb me niet lang daarna opgegeven voor de jaaropleiding tot contactclown.
Wat voor een soort clown ben je?
Ik ben een vrolijke, enthousiaste en vooral een afgestemde, invoelende clown. Ik stem me af op de mensen met wie ik in contact ga. De gekkigheid in mijn spel uit zich door het kunnen verbazen over kleine dingen. Dingen die ik zie en tegenkom, waar ik naar kijk alsof ik het voor de eerste keer zie. Dat is ook de pure aard van de clown. Zo zie ik in mijn clownswerk telkens weer wat nieuws. Dat is een soort aangeboren naïviteit, speelsheid die mij goed van pas komt. Bijvoorbeeld een plantje op tafel wordt een vliegtuig en de ander gaat mee in mijn/ons spel en duidt “laat hem daar maar landen”. Ik maak van een voorwerp iets anders en zo krijg ik de persoon tegenover me mee in de vrije blije wereld van de fantasie.
Soms ben ik een voorzichtige clown. Ik voel de fantasie dan wel, maar wacht af of die ander daar wel voor open staat. Dit werkt heel goed bij bijvoorbeeld angstige kinderen. Door afstand te houden, een respectvolle ‘afwachtende’ houding aan te nemen en tijd voor het spel te hebben ben en speel ik op het laatst gerust minder een meter van het kind vandaan. En mét plezier, van beide kanten!
Wat heeft het clown zijn gebracht in je leven?
Als ik terug ben van een dagdeel clownen geeft me dat een diepe vervulling, het gevoel dat ik iets goeds heb gedaan voor de mensen waar ik mee in contact ben geweest. Ik merk dat ik vreugde en licht heb gebracht in een leven wat bij kinderen en dementerenden soms stil, eentonig en minder vrolijk is. Ik vind die gift onbetaalbaar. Ik voel dat dat blijvend is. Dit is het mooiste wat ik kan uitdelen van mezelf.
In mijn dagelijkse leven kan ik door mijn clown beter in het nú blijven, door naar buiten te gaan, te genieten van wat er nú is om mij heen, in de natuur. De humor, die ik beleef in mijn spel, is versterkt en komt ook in mijn thuissituatie terug. Het gaat er bij ons thuis geregeld ook behoorlijk clownesk aan toe als mijn partner en ik weer eens gekke wedstrijdjes doen, elkaar achterna-zitten of toch telkens weer bepaalde eigenaardigheden bij elkaar ontdekken die uitvergroot ongelooflijk hilarisch zijn!
Wat is jouw mooiste clownsmoment?
Dat was op een afdeling voor dementerende mensen waar ik al eerder was geweest. Ik ontmoette op de gang een mevrouw die in de weken ervoor nog open kon staan voor contact, maar door haar dementie zich steeds verder afsloot van de buitenwereld en naar binnen keerde. Ze hield zich met 2 handen aan de leuning vast en liep zo door de gang te schuifelen, voetje voor voetje, het hoofd naar de grond gericht. Ze keek naar beneden en was onbereikbaar. Ik voelde dat ik in haar blikveld wilde komen. Dus ik bewoog mij langzaam helemaal naar de grond toe, kwam uiteindelijk in haar blikveld, we kregen oogcontact, en ik maakte zachte klankgeluidjes.
Ineens kijkt ze mij met grote verbaasde vrolijke ogen aan en zegt “Oh, dat is het, ben jij het!”. En ze straalt! Ik pak haar handen en ik zet een liedje in. Zij doet mee, in haar ritme “Katjoeng katjoeng”. Zo lopen we, licht dansend door de gang. Ze hoeft nu geen leuning meer vast te houden, ze heeft mij vast. Ze straalt, ik ook, en het langslopend personeel kijkt met open mond naar dit bijzondere schouwspel. Nadat ik het contact heb afgesloten en met iemand anders aan het spelen was, hoorde ze mij op een andere afdeling spelen. Ik zag haar in de gang lopen, hand aan de leuning, ….en ze liet de leuning los… en komt zelfstandig de kamer in gelopen, naar ons toe, en gaat spontaan met ons meezingen. Onbeschrijflijk mooi!
Heb je hiervoor een opleiding?
Om dit werk goed en zuiver te kunnen doen, heb ik een jaaropleiding gevolgd bij Roelant en Madeleine de Vletter in Kamperveen. Allereerst leer je je eigen lichte en schaduwkanten goed te zien en ook krijg je veel inzicht in je gehele gevoelswereld. Dat is nodig om contact te kunnen maken en aan te kunnen sluiten bij de wereld van de kwetsbare medemens waarmee je in verbinding gaat.
Voorwaar een pittig jaar, inclusief stages bij instellingen voor verstandelijk beperkte kinderen of volwassenen, bij asielzoekers, bij dementerende mensen. Na afloop mag je jezelf gecertificeerd Dichterbij Clown noemen. En vervolgens volgt er jaarlijks een training om wederom gehercertificeerd te worden voor het volgende jaar. Zo blijft de controle scherp en blijft het beroep van Dichterbij Clown beschermd.
Hoe gaat dat tijdens corona?
Door corona zijn de mogelijkheden om (letterlijk) dicht(er)bij iemand te clownen behoorlijk beperkt. Maar al spoedig ontwikkelde het z.g. ‘raamclownen’. Bewoners van een instelling voor dementerende mensen of kinderen in de dagopvang blijven veilig binnen, vlak bij het raam en de Dichterbij Clown komt buiten voor het raam en maakt van daaraf contact. En dan blijkt dat een raam veel meer doorlaat gaan dan verwacht: emoties als blijdschap, verdriet, angst kunnen worden gevoeld, en gezien door de clown. Daaruit kan een prachtig contact ontstaan. Soms stil, langzaam, afwachtend, en dan weer uitbundig, enthousiast, vol spetterend plezier.
Laatst nog heb ik met een verstandelijk beperkt kindje gespeeld, die aanvankelijk schuchter en verlegen was. Gaandeweg werd hij minder bang en uiteindelijk kwam hij vol enthousiasme naar het raam. Hij drukte net als ik de handen tegen het raam en we maakten samen een dans, verbonden door de handen aan beide zijden van het raam. We juichten allebei en na afloop was ook de aanwezig verzorging verbaasd en blij dat dit zomaar zo mooi kon ontstaan.
Het 12,5 jarig-jubileum-boek over 24 Dichterbij Clowns net als Paul, is te bestellen via jubelboek@dichterbij-clown.nl. Hiermee wordt het werk van de Dichterbij-Clowns mede mogelijk gemaakt. De Stichting kan alleen bestaan door donaties en giften.
